Kolegiata Uniejowska: renowacja kaplicy św. Bogumiła
11 lutego 2018 r., Tomasz Wójcik 
Wspólnym staraniem parafii i samorządu gminnego prowadzone są prace przywracające blask kolegiacie pw. Wniebowzięcia NMP w Uniejowie.
Jak dbać o zabytki? Czy starać się przywrócić im – za wszelką cenę – stan oryginalny, czy dostosowywać do wymogów współczesności? A może starać się pogodzić ochronę tego, co dawne z potrzebami tego, co współczesne? Niełatwo wybrać najlepsze rozwiązanie. Przed koniecznością odpowiedzi na to pytanie stanęli wspólnie proboszcz parafii św. Floriana w Uniejowie ks. inf. Andrzej Ziemieśkiewicz oraz Józef Kaczmarek, burmistrz tego miasta. Znajdująca się w centrum Uniejowa XIV-wieczna kolegiata, wybudowana staraniem abp. gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii Skotnickiego, wymaga bowiem pilnych prac konserwatorskich, szczególnie w obrębie murów świątyni oraz wyglądu wnętrz.
Pełniąca funkcję kościoła parafialnego świątynia jest jednym z najważniejszych zabytków nie tylko Uniejowa, ale całej diecezji włocławskiej. Liczni wierni przybywają tutaj, by modlić się u grobu św. Bogumiła. Gospodarz kolegiaty, ks. inf. A. Ziemieśkiewicz zwraca uwagę na podwójną wartość świątyni: „Z jednej strony o wartości kolegiaty uniejowskiej świadczy jej długa i godna historia. To piękny zabytek, będący widocznym świadectwem pięknych dziejów miasta. Ale jeszcze większe znaczenie ma dla nas świętość tego miejsca. Stając wewnątrz kolegiaty uświadamiamy sobie, że obecność św. Bogumiła umacnia nas w wierze, jest światłem, pokazującym co w życiu jest istotne. Życie Świętego Bogumiła, jego zaangażowanie w sprawy kościoła i państwa jest dla nas drogowskazem. Postać Bogumiła jest bardzo mocnym elementem identyfikacji Uniejowa i jego mieszkańców”.
Umieszczona wewnątrz kolegiaty konfesja świętego arcybiskupa - pustelnika porównywana jest przez fachowców z najbardziej znanymi w Polsce zabytkami tego typu, konfesjami św. Wojciecha w Gnieźnie i św. Stanisława w Krakowie. Warto wspomnieć, że uniejowski sarkofag, ufundowany przez abp. Wacława Leszczyńskiego, stanął w roku 1667. Ustępuje więc wiekiem jedynie konfesji krakowskiej, będąc starszym od gnieźnieńskiej. Głównym elementem konfesji jest sarkofag w kształcie prostopadłościanu, wykonany z tzw. czarnego marmuru dębnickiego, materiału niezwykle charakterystycznego dla architektury i rzeźby XVII-wiecznej. Wierzchnią część sarkofagu wieńczy naturalnej wielkości półleżąca figura Świętego, ukazana w geście błogosławieństwa. Bogumił w lewej ręce trzyma krzyż, ubrany jest w stój pontyfikalny. W XVIII i na początku XIX wieku konfesję uzupełniono o ażurowe cyborium, czyli baldachim. Zachował się opis wyglądu konfesji, sporządzony w 1855 r. przez L. P. Witkowskiego: „Grób błogosławionego Bogumiła stoi dzisiaj pośrodku kościoła cały wyrobiony z marmuru czarnego, na wierzchu zaś grobowca jest statua duża spiżowa, pięknie w Gdańsku ulana, wystawiająca leżącego arcybiskupa, w uroczysty ubiór przybranego. Nad nim wznosi się na sześciu złoconych kolumnach baldachim, na którego froncie wyobrażeni dwaj geniusze, trzymają herb bł. Bogumiła: różę z pięcioma listkami w czerwonym polu. Na samym zaś wierzchu stoi statua św. Michała z trąbą w dłoni, z napisem św. Bogumilis Thaumaturgus [św. Bogumił Cudotwórca]. (...) Od strony wielkiego chóru, w końcu grobu, jest mensa drewniana, przed którą odprawiają się Msze św., na niej stopień drewniany (...) Na tym stopniu stawiają lichtarze bardzo starożytnej roboty”. Baldachim i inne drewniane elementy konfesji nie przetrwały jednak II wojny światowej, w czasie powojennego remontu – bacząc na czas i koszty – zrezygnowano z ich odtworzenia.
Współcześnie, podczas pierwszej, już zakończonej fazy prac konserwatorskich, dokonano pełnego przeglądu stanu ponad 650-letniej świątyni, a następnie, przy wsparciu finansowym ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, naprawiono mur zewnętrzny w obrębie prezbiterium. Kolejny etap obejmuje całkowity remont północno-zachodniej kaplicy św. Bogumiła wraz z przebudową jej wnętrza.
Przybliżmy nieco planowany zakres prac. Kaplica św. Bogumiła zbudowana została w XVII w., uzupełniając od północnego-zachodu nawę główną kolegiaty. Stanowi ona w tej chwili największą spośród 5 kaplic uniejowskiej świątyni. W wyniku działań wojennych w czasie II wojny światowej kolegiata uległa znacznym zniszczeniom. Podczas odbudowy, którą kierował powojenny proboszcz, ks. Władysław Góra, podjęto decyzję o zmianie charakteru kaplicy i przeniesieniu tam sarkofagu św. Bogumiła, dotąd stojącego w nawie głównej. W latach 70. ubiegłego stulecia zaczęto realizować odważną, choć budzącą kontrowersje, wizję przebudowy wnętrza kaplicy. Usunięto wówczas drewniany ołtarz, ścianę stanowiącą zaplecek sarkofag wyłożono kamiennymi płytami, pozostałe pomalowano na biało, jedynie na ścianie wschodniej umieszczono stylizowane na średniowieczne, choć nowomodne w formie, malowidła ze scenami z życia Świętego. Nowocześnie zaaranżowana kaplica nie współgrała, niestety, z resztą wnętrz kolegiaty. Taka wizja nie wytrzymała próby czasu, stąd decyzja o ujednoliceniu stylu zdobienia całości świątyni, jako podstawę mającego malowidła z 1904 r., autorstwa Leona Zdziarskiego. Polichromie Zdziarskiego zostały zamalowane po II wojnie światowej, obecnie planuje się ich wyeksponowanie.
Rozważano przesunięcie konfesji z powrotem w pierwotne miejsce, w centrum nawy kolegiaty. Nie byłoby to jednak najszczęśliwsze rozwiązanie, bowiem konfesja skutecznie przysłaniałaby wiernym widok na prezbiterium i celebransa. Mniejsze rozmiary prezbiterium wykluczają rozwiązanie podobne do zastosowanego w katedrze gnieźnieńskiej, gdzie konfesja stoi właśnie w centrum prezbiterium. Dlatego uzasadnione jest pozostawienie sarkofagu wewnątrz kaplicy św. Bogumiła.
Aktualnie realizowane wewnątrz kaplicy prace można podzielić na kilka zadań. Sarkofag wraz z figurą Bogumiła zostaną odnowione, usunięte będą braki i inne uszkodzenia. Wtórny podest, na którym do niedawna stał sarkofag, został usunięty. Dzięki temu figura Świętego znajdzie się na wysokości oczu wiernych, będzie lepiej wyeksponowana. Sarkofag zostanie umieszczony na wschodniej ścianie kaplicy. Zrekonstruowany zostanie ozdobny baldachim, wraz z podtrzymującymi go kolumnami. Odnalezione elementy barokowego ołtarza poddawane są pracom konserwatorskim, odtworzone zostaną elementy zniszczone i zaginione. Odbudowany ołtarz stanie na ścianie północnej, a więc w pobliżu miejsca, gdzie do niedawna ulokowany był sarkofag. Przeprowadzona zostanie konserwacja i pielęgnacja kamiennych płyt podłogi. Odnowione zostaną tynki, a ściany pomalowane będą w sposób nawiązujący do planowanego wyglądu całości wyremontowanej kolegiaty. Całość prac zostanie zakończona wiosną, a kaplica zostanie pokazana wiernym w dniu odpustu św. Bogumiła, czyli 10 czerwca tego roku.
Sfinansowanie tak szerokiego zakresu prac w obrębie zabytku byłoby niemożliwe do udźwignięcia wyłącznie przez parafię. Szczęśliwie władze samorządowe, z burmistrzem J. Kaczmarkiem na czele, dostrzegają wartość zarówno religijną, jak i historyczną kolegiaty, w postaci św. Bogumiła widząc element tożsamości miasta i lokalnej społeczności. Współpracę parafii i gminy na terenie Uniejowa docenia ksiądz biskup Wiesław Mering: „Podczas pamiętnej wizyty Ad limina u papieża Benedykta XVI, Ojciec Święty powiedział do biskupów polskich: Pamiętajcie, jesteście niezastąpieni we współpracy i trosce o szkoły oraz we współpracy i trosce o samorządy. Wszędzie tam zatem, gdzie ma miejsce dobra współpraca między samorządem a kościołem, spełnia się marzenie Ojca Świętego. Jestem bardzo szczęśliwy, że prawdziwy skarb, jaki ma Uniejów, czyli ta cudowna kolegiata, będąca świadkiem tylu wieków historii, ma szansę na odzyskanie swojego majestatu i piękna. Ta świątynia będzie cieszyć na nowo oczy tych, którzy przychodzą do niej, aby się modlić, by odwiedzić grób św. Bogumiła. Podjęte prace zmierzają we właściwym kierunku, aby kolegiata zajaśniała. Kościoły to nasza duma, one są świadkami naszej kultury, naszej wiary i tradycji. Z całego serca jestem zainteresowany, aby to dobre dzieło w Uniejowie zmierzało we właściwym kierunku” - podkreślił Pasterz Diecezji Włocławskiej.
To nie jedyny przykład dobrej współpracy pomiędzy parafią a uniejowskim samorządem. Zawarta została umowa, na mocy której parafia oddała gminie w wieloletnią dzierżawę budynek dawnej plebanii wraz z otaczającym go terenem. Władze samorządowe podjęły się przeprowadzenia w nim remontu i zagospodarowania budynku na nową siedzibę dla gminnych instytucji kultury. Zgodę na takie działania wyraziła Kuria Włocławska, a zadanie zyskało wsparcie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020.
Zaangażowanie, partnerstwo i skuteczność w działaniu proboszcza i burmistrza Uniejowa pozwalają już dziś zaprosić wiernych z całej diecezji na uroczystości zaplanowane na 10 czerwca, w czasie których będzie można podziwiać odnowioną kaplicę św. Bogumiła w całej krasie.
